Dinler karşılaştırması: YAHUDİLİK

ahudilik: Ahit, Kanun ve Kimlik – Milleti Şekillendiren İnanç ve Uygulama

Yahudilik, en eski tek tanrılı (monoteist) dinlerden biri olup, sadece bir inanç sistemi değil, aynı zamanda bir yaşam tarzı, kültür ve etno-dinsel bir kimliktir. Temelini Tanrı'nın (Yahudilikte en çok kullanılan ismiyle: YHVH/Yahve) İbrani ataları İbrahim, İshak ve Yakup ile yaptığı Ahit'ten (Sözleşme) ve Hz. Musa'ya Sina Dağı'nda vahyedilen Kanun'dan (Tora) alır.

I. Yahudiliğin Genel Yapısı ve Temel İnançları

Yahudilik, inançtan çok uygulama (pratik) ve gelenek ağırlıklı bir dindir. Merkezi bir kutsal kitap ve onun yorumlanmasına odaklanır.

A. Temel Teolojik Kavramlar:

1. Mutlak Tevhid: Yahudilik, Tanrı'nın mutlak birliğine (Tevhid) ve eşsizliğine sıkı sıkıya bağlıdır. İslam ve Hristiyanlık'tan farklı olarak, Tanrı'nın herhangi bir şekilde cismanileştirilmesi veya çoğullaştırılması reddedilir.

2. Seçilmiş Halk (Ahit İnancı): Yahudiler, Tanrı tarafından özel bir misyonu (ilahi hakikati dünyaya yayma ve Kanun'u koruma) yerine getirmek üzere seçilmiş bir halk olduklarına inanırlar. Bu seçilmişlik, onlara sayısız sorumluluk ve Tanrı'nın emirlerine sıkı sıkıya uyma yükümlülüğü getirir.

3. Mesih İnancı: Geleneksel olarak, gelecekte Davud soyundan gelecek, yeryüzünde siyasi bir Yahudi Krallığı kuracak ve tüm dünyaya barış getirecek bir Mesih (Mashiach) beklenir. (Reform Yahudiliği bu kavramı genellikle bireysel bir kurtarıcı yerine mesih çağı olarak yorumlar.)

4. Ahiret İnancı: Farklı mezhepler arasında yorum farklılıkları olsa da, genel kabul, ölümden sonra ruhun varlığını sürdüreceği ve nihai bir yargılama gününün (ahiret) geleceği yönündedir.

B. Kutsal Metinler ve Kanun (Halakha):

• Tanah (Yazılı Tora): Hristiyanların Eski Ahit dediği kutsal külliyatın adıdır. Üç ana bölümden oluşur:

  • Tora (Öğreti/Kanun): Hz. Musa'ya vahyedilen, Yaratılış, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye (Musa'nın beş kitabı) kitaplarını içerir. Yahudi yaşamının temelini oluşturan emirler (Mitzvot) buradadır.

  • Nevi'im (Peygamberler): Yeşu, Hakimler, Krallar ve peygamberlerin yazılarını içerir.

  • Ketuvim (Yazıtlar): Mezmurlar, Özdeyişler, Eyüp ve Ester gibi şiirsel ve hikaye kitaplarından oluşur.

• Talmud (Sözlü Tora): Tanah'ın anlaşılması, yorumlanması ve günlük hayata uygulanması için yüzyıllar boyunca hahamlar tarafından geliştirilen sözlü geleneğin yazıya geçirilmiş halidir (Mişna ve Gemara). Yahudi hukukunun (Halakha) temel kaynağıdır.

II. Uygulama Odaklı Yaşam Biçimi

Yahudilik, inançtan ziyade Kanun'u yerine getirme (Mitzvot) üzerinde durur. Hayatın her yönünü kapsayan bu kurallar, etno-dinsel kimliğin korunmasında hayati rol oynamıştır:

• Kaşerut (Beslenme Kuralları): Hangi yiyeceklerin yenilip yenilemeyeceğini, et ve sütün bir arada tüketilip tüketilemeyeceğini düzenleyen karmaşık kurallar dizisidir.

• Şabat (Dinlenme Günü): Cuma gün batımından Cumartesi gün batımına kadar süren haftalık dinlenme günüdür. Çalışmak, ateş yakmak, elektrik kullanmak (Ortodoks Yahudilikte) ve ticaret yapmak yasaktır; gün, ibadet, aile ve Tora çalışmasına ayrılır.

• Sünnet (Brit Mila): Tanrı ile İbrahim arasındaki Ahit'in sembolü olarak her erkek çocuğunun sekizinci gününde yapılan dini ayindir.

III. Mezhepler ve Güncel Tartışmalar

Yahudilik, modern çağın getirdiği zorluklar ve aydınlanma hareketleri karşısında farklı tepkiler vererek üç ana mezhebe ayrılmıştır:

1. Ortodoks Yahudilik: Tora'nın hem yazılı hem de sözlü şeklinin (Talmud) Tanrı tarafından vahyedildiğini ve mutlak şekilde değişmez olduğunu savunur. Halaha'yı (Yahudi Hukuku) katı bir şekilde uygular.

2. Muhafazakar Yahudilik: Halaha'yı ve geleneği korumaya çalışır, ancak modern yaşama uyum sağlamak amacıyla yorumlamanın (içtihadın) mümkün olduğunu kabul eder.

3. Reform Yahudiliği: Tora'nın ilahi ilhamla yazılmış ancak tamamen insan ürünü olduğunu kabul eder. Halaha'nın bağlayıcılığını reddeder ve ibadetleri modern çağa uyarlayarak bireysel vicdan ve etik kurallara öncelik verir.

Eleştirilen Konular ve Tartışmalar:

• Seçilmişlik Kavramı:

  • Eleştiri: Yahudilerin kendilerini diğer milletlerden üstün görmelerine yol açtığı ve teolojik bir ayrımcılığı beraberinde getirdiği iddia edilir.

  • Karşı Argüman: Yahudilik, seçilmişliğin bir ayrıcalık değil, daha büyük bir sorumluluk getirdiğini, Tanrı'nın buyruklarını dünyaya örnek olacak şekilde yerine getirme zorunluluğu olduğunu savunur.

• Talmud'un Otoritesi:

  • Eleştiri: Sözlü Tora'nın (Talmud) otantik vahiy olmadığı ve tarihsel süreçte insanlar tarafından oluşturulduğu; bu nedenle yazılı Tora'nın önüne geçtiği iddia edilir.

  • Karşı Argüman: Ortodoks Yahudilik, yazılı Tora'nın ancak sözlü Tora (Talmud) ile doğru bir şekilde anlaşılabileceğini, Kanun'un ruhunun ve uygulamasının burada yer aldığını savunur.

• İsrail Devleti ve Siyonizm:

  • Eleştiri: Siyonizm hareketinin ve modern İsrail Devleti'nin, dini vaatleri politik bir proje için kullandığı ve Filistin sorununda uluslararası hukuku hiçe saydığı eleştirileri yapılır.

  • Karşı Argüman: Siyonizm'in savunucuları, binlerce yıllık sürgün (Diaspora) sonrası Yahudi halkının kendi topraklarında güvenli bir vatana sahip olma hakkını savunduğunu belirtir. Ancak, Ortodoks Yahudiliğin bazı kolları (örn: Neturei Karta) Mesih gelene kadar siyasi bir devlet kurmanın dini olarak yasak olduğunu savunarak Siyonizm'e karşı çıkar.

IV. Tora'dan Örnekler: Ahit ve Kanun

Yahudiliğin özü, Tanrı ile yapılan ahit ve bu ahitten doğan kanunlardır:

• Çıkış 20:2-17 (On Emir):

  "Seni Mısır diyarından, esirlik evinden çıkaran Tanrın Rab Benim." (1. Emir) "Öldürmeyeceksin. Zina etmeyeceksin. Çalmayacaksın. Komşuna karşı yalan yere şahitlik etmeyeceksin..."

  • On Emir, Yahudiliğin ahlaki ve hukuki temelini oluşturur. İlk emirler Tanrı-İnsan ilişkisini, sonraki emirler ise İnsan-İnsan ilişkilerini düzenler.

• Tesniye 6:4 (Şema Yisrael):

  "Dinle, ey İsrail! Tanrımız Rab bir tek Rab’dir!"

  • Bu ayet (Şema Duası'nın ilk dizesi), Yahudiliğin mutlak tevhid inancının en özlü ifadesidir ve her ibadette tekrarlanır.

V. Sonuç: Miras ve Devamlılık

Yahudilik, sürgünler, zulümler (Holokost) ve tarihsel dramlara rağmen ayakta kalmayı başarmış, inanç ve kimliğin iç içe geçtiği köklü bir dindir. Yüzlerce Mitzvot'un yerine getirilmesine odaklanan pratik yaşam biçimi, Yahudi halkının küresel dağılıma rağmen birliğini korumasını sağlamıştır. Bugün, farklı mezhepler modern dünyanın zorlukları karşısında Kanun'un nasıl yaşanacağı konusunda farklı yollar izlese de, ortak miras, tarih ve Tanrı ile yapılan Ahit, Yahudi kimliğinin temel direkleri olmaya devam etmektedir.